Là vùng căn cứ cách mạng của tỉnh Khánh Hòa trong kháng chiến, huyện Khánh Vĩnh có nhiều di tích lịch sử-văn hóa, nhất là các di tích gắn liền với sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc. Theo Quyết định số 2228/QĐ-UBND, ngày 06/8/2018 của UBND tỉnh Khánh Hòa, trên địa bàn huyện có 02 di tích lịch sử được xếp hạng di tích cấp tỉnh gồm: căn cứ địa cách mạng Hòn Dù - Khánh Trung, căn cứ địa cách mạng Hòn Dữ - Khánh Đông và 01 di tích chưa xếp hạng là địa điểm Khu tập trung Gia Lê-Liên Sang. Nhằm thực hiện Chỉ thị của Tỉnh ủy, UBND Tỉnh Khánh Hòa, UBND huyện Khánh Vĩnh đã ban hành Kế hoạch số 3496/KH-UBND ngày 25/11/2019 về triển khai thực hiện công tác bảo tồn và phát huy giá trị của các di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn huyện, chỉ đạo các phòng ban, đơn vị, địa phương và các đơn vị quản lý di tích lịch sử tổ chức tuyên truyền những quy định pháp luật về di tích lịch sử-văn hóa, những thông điệp bảo tồn và phát huy các giá trị di tích lịch sử. Huyện Khánh Vĩnh phối hợp với Trung tâm Bảo tồn Di tích tỉnh Khánh Hòa tổ chức Hội thi Tuyên truyền Di sản văn hóa cấp huyện cho các đơn vị trường học trên địa bàn huyện nhằm tuyên truyền ý nghĩa, giá trị của các di tích sự kiện lịch sử, đồng thời giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc Việt Nam.
Một góc căn cứ CM Hòn Dù
Căn cứ cách mạng Hòn Dù là một trong những căn cứ kháng chiến lớn của quân và dân Khánh Hòa trong suốt hai cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược (1945 – 1975 ), đã chứng kiến và ghi dấu biết bao sự kiện lịch sử vẻ vang của Đảng và chính quyền cách mạng huyện Khánh Vĩnh nói riêng và tỉnh Khánh Hòa nói chung. Từ các cuộc họp quan trọng của Tỉnh ủy, Huyện ủy cho đến các cuộc đấu tranh anh dũng của biết bao đồng chí cách mạng khắp mọi miền đất nước cùng với đồng bào miền núi Khánh Vĩnh.xung quanh Hòn Dù là vùng dân cư, phần lớn là người dân tộc Raglai. Từ đây theo đường rừng có thể liên lạc thuận tiện với các tỉnh phía tây như Lâm Đồng, Đắc Lắc và các vùng trong tỉnh như huyện Khánh Sơn, Ninh Hòa, Diên Khánh.Từ những đặc điểm nêu trên, Hòn Dù hội tụ đủ các yếu tố để trở thành một trong những căn cứ cách mạng lớn của tỉnh Khánh Hòa trong cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ xâm lược giai đoạn (1945 – 1975)
Tuy nhiên, hiện nay việc quản lý, trùng tu, bảo vệ Di tích lịch sử căn cứ cách mạng Hòn Dù và Hòn Dữ gặp khó khăn, chưa thực hiện được với nhiều lý do như: di tích nằm tại vùng núi cao hiểm trở, muốn đi đến 02 di tích này phải leo đường núi khoảng gần một ngày mới đến nơi, khó khăn về kinh phí Trung tâm Bảo tồn Di tích tỉnh Khánh Hòa chỉ mới phối hợp với huyện Khánh Vĩnh thực hiện việc xây dựng và tu bổ các bia di tích ở gần khu dân cư để ghi nhớ đến giá trị lịch sử của 02 căn cứ cách mạng Hòn Dù –Khánh Trung và Hòn Dữ -Khánh Đông trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp – Mỹ và 01 di tích (chưa xếp hạng) là địa điểm Khu tập trung Gia Lê- Liên Sang. Năm 2018, huyện Khánh Vĩnh cũng đã đề nghị Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Khánh Hòa lập hồ sơ khoa học cho Khu tập trung Gia Lê – Liên Sang để đề nghị UBND tỉnh xếp hạng di tích cấp tỉnh. Tuy nhiên, sau khi xem xét, rà soát thực địa hiện trạng Khu tập trung Gia Lê, Sở Văn hóa và Thể thao phản hồi Khu tập trung Gia Lê – Liên Sang không đủ điều kiện xếp hạng di tích cấp tỉnh.
Toàn cảnh căn cứ CM Hòn Dữ
Hòn Dữ nằm trên một quần thể núi non trùng điệp phía tây bắc tỉnh Khánh Hòa núi thuộc thôn Suối Thơm, xã Khánh Đông, huyện Khánh Vĩnh và một phần phía đông nằm trên địa giới xã Diên Xuân, huyện Diên Khánh. Có nhiều đỉnh núi cao như: Hòn Dữ, Hòn Bà (hay còn gọi là Hòn Lớn), Đá Treo… khu vực này là rừng già nguyên sinh có nhiều gộp đá rộng, lại có nguồn nước tự nhiên xung quanh các sườn núi. Dưới chân núi có nhiều khu đất rộng, bằng phẳng để lập các trại sản xuất lương thực, chăn nuôi trâu, bò, gia súc, gia cầm… Từ những đặc điểm địa hình nêu trên Hòn Dữ đã đáp ứng được các yếu tố cần thiết để trở thành chiến khu kháng chiến của quân và dân tỉnh Khánh Hòa trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ (1945 – 1975), trở thành đường giao thông chiến lược quan trọng của Liên khu V và Trung ương.
Nhu cầu hiện nay của huyện Khánh Vĩnh là làm sao phải có kế hoạch khả thi trùng tu, quản lý, bảo tồn các di tích lịch sử cách mạng ở Hòn Dù-Khánh Trung, Hòn Dữ -Khánh Đông đồng thời là mong muốn cấp thẩm quyền công nhận di tích Khu tập trung Gia Lê –Liên Sang vì chính chiến thắng Gia Lê vào ngày 23/9/1960 đã đưa miền núi phía Tây Khánh Hòa trở thành vùng giải phóng đầu tiên của Khánh Hòa. Sự kiện này đã được ghi trong lịch sử cách mạng Tỉnh Khánh Hòa và lịch sử cách mạng huyện Khánh Vĩnh giai đoạn 1945-1975. Mặt khác, bên cạnh giáo dục truyền thống, lòng tự hào dân tộc cũng nên quan tâm đầu tư cho cho các di tích nói trên theo khía cạnh kinh tế theo dự án phát triển du lịch sinh thái miền núi nếu được phép?
Việc đầu tư trùng tu, quản lý bảo tồn di tích ở huyện Khánh Vĩnh cần có dự án và nguồn kinh phí mà trong bối cảnh hiện nay nội lực của huyện chưa đáp ứng. Mặt khác, do điều kiện miền núi nên việc xã hội hóa cũng phải ở phạm vi rộng mới giải quyết được! Huyện Khánh Vĩnh đang rất cần UBND Tỉnh và các ngành chức năng cấp Tỉnh quan tâm hỗ trợ xem xét giải quyết nội dung này trong thời gian đến!
Văn Trường Phúc